Keuzestress is een modern verschijnsel

21 juli 2014

Keuzestress, een modern verschijnsel

Enkele weken gelden schreef ik het blog Keuzestress, bestaat dat wel? Een lezer vroeg zich af of het inderdaad (wetenschappelijk aangetoond) bestaat. Hier is het vervolg.

De Wikipedia schrijft: Een keuze is het resultaat van een cognitief proces, waarbij de merites van meerdere keuzemogelijkheden tegen elkaar worden afgewogen. Een keuze resulteert in de selectie van een van de meerdere keuzemogelijkheden. Een keuzemogelijkheid is vaak een reële optie, die gevolgd kan worden door een bijbehorende actie.

Als de voorkeuren complexer zijn, wanneer bijvoorbeeld ook het landschapsschoon een rol speelt in de te kiezen route, raken cognitie en gevoel meer met elkaar verweven en zal het minder gemakkelijk zijn om de te maken keuze aan computerprogramma’s of menselijke assistenten uit te besteden.

Moderne oplossing

Uit onderzoek blijkt (S. van Doorn, W. de Koster, A.J. Verheul 2007), dat de traditionele ‘formele’ manieren voor het maken van keuzes, vervangen zijn door twee verschillende informele manieren, namelijk actieve inwinning van informatie en het vertrouwen op de leefstijl. Zo worden keuzes die vrij onbelangrijk worden geacht voor het vormen van de persoonlijke identiteit, zoals bijvoorbeeld de keuze voor een energieleverancier, gemaakt door het sociale netwerk in te schakelen. Men informeert naar de keuze van anderen die eenzelfde keuze eerder hebben genomen en volgt vervolgens de goede raad op. Zo wordt de keuze vereenvoudigd en blijft het keuzespectrum van een acceptabele grootte.

Wanneer het echter keuzes betreft waarbij de vorming van de eigen identiteit in het geding komt, zien we dat individuen juist graag een originele keuze willen maken. Hierbij is het dus niet toegestaan botweg de keuzes van anderen te imiteren: de keuze moet een onderscheidend element hebben. Deze keuzes worden dan ook vanuit eigen gevoel en overeenkomstig de ‘persoonlijke’ leefstijl gemaakt, wat evenzeer het keuzespectrum aanzienlijk inperkt. Zo zien we dat de keuze voor bijvoorbeeld kleding geen keuzestress oplevert door de sterke ‘persoonlijke’ voorkeur die individuen lijken te hebben op dit gebied.

Hoewel men denkt op eigen wijze tot een originele keuze te zijn gekomen, zien we paradoxaal genoeg een zeer sterk verband tussen bepaalde leefstijlgroeperingen en de gemaakte keuzes. Daarom weerspiegelen beide mechanismen in hoge mate het verlangen tot sociaal wenselijk gedrag. Zogenaamde ‘individuele’ keuzes blijken in hoge mate sociaal ingebed te zijn.

Keuzes maken wordt steeds ingewikkelder

In deze tijd van informatie die in grote hoeveelheden bereikbaar is via internet en via Social Media, wordt het maken van eenvoudige keuzes steeds ingewikkelder en zie je dat mensen worstelen met verschillende opties en overweldigd raken door het uitdenken van de verschillende mogelijkheden met bijbehorende consequenties.

Ilone Kleijberg van de Haagse zorginstelling De Jutters komt in de dagelijkse praktijk veel jongeren tegen die lijden onder keuzestress. ‘Jongeren moeten tegenwoordig veel meer dan vroeger en krijgen door internet meer informatie te verwerken. Ze hebben zo veel mogelijkheden, maar tegelijkertijd worden de jaarcontracten van hun ouders bijvoorbeeld niet verlengd. Kunnen ze dan nog wel studeren?’

Grootte van keuze levert keuzestress

Bij grote keuzes in het leven staan we meestal wel stil. Dan slaat vaak ook de twijfel toe, die je bij je kop koffie niet had. Die keuze nam je immers gedachteloos. Maar als er ineens veel van afhangt en in beide opties voor- en nadelen zitten, wordt keuzes maken ineens verdomd lastig.

Aantal keuzes levert keuzestress

Naast de grootte van de keuzes is het ook het aantal keuzes dat keuzestress geeft. We hebben op steeds meer vlakken beslissingen te nemen en steeds meer mogelijkheden waaruit we kunnen kiezen. De meeste keuzes maken we dan ook intuïtief.

Volgens Philippe Delespaul, hoogleraar Innovaties in de Geestelijke Gezondheidszorg aan de Universiteit Maastricht, raken veel jongeren gestrest door de veelheid aan keuzes die zij moeten maken.

Keuzes en het Reptielenbrein

Je zou denken dat het makkelijker wordt wanneer je er even voor gaat zitten en een lijstje met pro’s en contra’s maakt. Maar onze aard is zo dat wij van nature veel moeite hebben met het maken van rationele keuzes. In de BBC-documentaire “how to make better decisions“ komen verschillende factoren langs die ons kiesgedrag beïnvloeden.

Zo toont onderzoek aan dat het deel van de hersenen waar emoties worden verwerkt (amygdala), grote invloed heeft op het maken van keuzes, dit wordt ook wel het reptielenbrein genoemd. Het is je ‘frontale kwab’ die deze ‘amygdala’ van rationeel tegenwicht moet voorzien. Bij ieder mens is het verschillend in welke mate die frontale kwab goed zijn werk doet. Met andere woorden: het reptielenbrein heeft vaak de overhand over de ratio.

Conclusie

Keuzestress heeft een directe correlatie met 3 zaken:

de steeds groeiende hoeveelheid informatie die ons ter beschikking staat (Internet)
de steeds gemakkelijker toegang tot de mening van anderen (Social Media)
jonge mensen hebben steeds meer mogelijkheden waar ze uit kunnen (moeten) kiezen
keuzes zijn een optelsom van ratio en intuïtie, zorg dat je beide kanten van de medaille goed leert hanteren

Meer weten over keuzestress en de mogelijke tips om het tegen te gaan?
Bekijk het onderstaande filmpje van Barry Schwartz eens: